POCZĄTKI ZORGANIZOWANEGO CZYTELNICTWA W LEŻAJSKU
Historia biblioteki to nie tylko historia instytucji, jej wewnętrznej i zewnętrznej organizacji ale to też historia ludzi w niej pracujących. To także świadectwo potrzeby czytelniczej, potrzeby rozwoju duchowego i intelektualnego użytkowników. Tradycje czytelnictwa w Leżajsku zarówno wśród ludności polskiej, ruskiej i żydowskiej sięgają okresu zaborów.
Pomysł powołania czytelni vel. biblioteki w Leżajsku zrodził się w połowie XIX wieku. Z inicjatywy ks. Jana Kantego Skoczylasa, 24 maja 1868 roku, została utworzona Czytelnia Ludowa. Do wzbogacania księgozbioru przyczynili się mieszczanie, urzędnicy i duchowni. Również mieszkańcy innych miast, przede wszystkim księgarze i wydawcy lwowscy. Dla Czytelni Ludowej wzniesiono dom na Podklasztorzu, w którym znajdowała się czytelnia, sala widowiskowa oraz magazyn. Jej otwarciu towarzyszyła podniosła uroczystość, poprzedzona nabożeństwem w kościele. Liczba czytelników i wypożyczających ciągle wzrastała. Zaraz po zakończeniu nabożeństw kościelnych, mieszczanie oraz mieszkańcy wsi, kierowali tam swoje kroki. W Leżajsku życie kulturalne prowadzone było również wśród ludności ukraińskiej. Jego inspiracją była działalność Lwowskiego Towarzystwa „Proświta”, które postawiło sobie za cel oświecenie ludu. Rozpoczęto starania o miejsce na Dom Ludowy. Były one długie i wyczerpujące, ale zakończone sukcesem. Koszty budowy poniosła społeczność ruska miasta i parochii leżajskiej. Tak też w 1913 roku wybudowano „Narodnyj Dim” (Dom Ludowy). W 1925 roku powstała filia miejscowej „Proświty” z dobrze wyposażoną biblioteką, która stała się „wędrowną” na obszarze parochii leżajskiej. Niestety, w latach 30 zaczęło dochodzić do konfliktów między Polakami a Ukraińcami. Za działalność antypolską, w sierpniu 1939 roku, zakazano działalności „Proświty” oraz zamknięto i zapieczętowano „Narodnyj Dim”. Po zakończeniu działań wojennych w trudzie podjęto nowe kroki zmierzające do odbudowy księgozbioru i wznowienia czytelnictwa. Gromadzono lektury, beletrystykę i wydawnictwa popularno-naukowe. Początkowo w ramach darowizn od społeczeństwa, a potem skromnych dotacji władz miasta oraz istniejących urzędów i instytucji. Powolny ale systematyczny rozwój czytelnictwa w mieście, prowadzony głównie społecznym wysiłkiem został przerwany przez wybuch kolejnej II wojny światowej. Losy zbiorów zostały przesądzone. Na podstawie zarządzenia władz okupacyjnych wszelkie księgozbiory miały być złożone we władzach powiatowych. Podobny los czekał także leżajską bibliotekę. Ostatni bibliotekarz Józef Baj z pomocą nauczycieli i mieszkańców przystąpił do ratowania zbiorów. Książki wynoszono nocą do wielu prywatnych domów. Nastały trudne lata okupacji. Mimo zakazów, książki nielegalnie krążyły między mieszkańcami miasta. Czekano na zakończenia tego dramatu. Zbliżało się wyzwolenie. Aby zagoić rany zadane kulturze polskiej przez okupanta, należało przede wszystkim zorganizować od nowa na terenie miasta bibliotekę. Na przełomie lat 1944/1945 powstał Komitet Organizacyjny Biblioteki Miejskiej. Za pośrednictwem afiszy społeczeństwo zostało powiadomione o akcji zbierania książek. Wkrótce biblioteka znalazła swoje miejsce w budynku Miejskiej Rady Narodowej. Uroczystość otwarcia Miejskiej Biblioteki Powszechnej odbyła się dnia 3 maja 1947 roku. Miała odtąd służyć mieszkańcom Leżajska. Akt jej założenia podpisali: Kazimierz Gdula, Płaza Jan, Marcin Pełka, ks. Józef Gorczyca, Gdula Stanisław, Roman Szczupak, Antoni Wojnar. Organizacyjnie biblioteka podlegała wówczas pod Powiatową i Miejską Bibliotekę Publiczną w Łańcucie.
Akt założenia biblioteki
W następnych latach zmian i przeobrażeń w mieście i w rejonie było coraz więcej. Ważnym wydarzeniem w życiu leżajszczan było utworzenie w 1956 roku powiatu. Obok wznoszenia obiektów produkcyjnych podjęto także budowę szkół i domów kultury, otwierano biblioteki i punkty biblioteczne zarówno w mieście jak i na wsiach, przy szkołach i większych zakładach.
Biblioteka Miejska przejęła w użytkowanie przedwojenny budynek „Proświty”, który był bardzo zniszczony. Od samego początku było wiele problemów z jego prawidłową eksploatacją, a wyraźne pogorszenie nastąpiło po 1970 roku. Popękane ściany, przeciekający dach, zła instalacja elektryczna, niesprawne piece – zagrażały bezpieczeństwu ludzi i niszczeniu księgozbioru. Cały budynek wymagał kapitalnego remontu. Dodatkowym nieszczęściem był pożar (17 grudnia 1970 r.), który strawił dach. Podczas akcji ratowniczej część księgozbioru została zalana wodą, a ocalałe książki przeniesiono do budynku przy ul. Mickiewicza (Pogotowie Ratunkowe). Kapitalny remont głównego budynku biblioteki i jego modernizacja trwały kilka lat. Potem, nastał czas na wyposażenie obiektu i jego otwarcie, które nastąpiło w 1973 roku. Placówka zaczęła tętnić życiem. W 1973 roku utworzono dodatkowo przy bibliotece oddział dla dzieci. Upowszechnianie czytelnictwa oraz działalność kulturalno-oświatowa stała się jednym z ważniejszych działań kulturalnych na terenie miasta, jakie realizowała biblioteka. Placówką od 1970 roku do 1990 kierował Stanisław Socha, od 1991 do 2000 roku dyrektorem była Jolanta Niemiec.
Budynek Proświty – siedziba Biblioteki Publicznej w Leżajsku (przed pożarem)
29 czerwca 1999 r. bibliotece powierzono realizację zadań powiatowych. Sprawuje opiekę merytoryczną nad bibliotekami z terenu powiatu leżajskiego.
Dnia 1 października 2000 r. na mocy Uchwały Rady Miejskiej nastąpiło połączenie instytucji – Miejskiej Biblioteki Publicznej i Miejskiego Domu Kultury w jedną instytucję kultury i utworzenie Miejskiego Centrum Kultury. Biblioteka działając w jego strukturach nadal realizuje podstawowe zadania statutowe: gromadzi, opracowuje i udostępnia księgozbiór.
Rok 2007 był szczególnym wydarzeniem w kartach leżajskiej książnicy, ponieważ 30 października Uchwałą Rady Miejskiej Nr XI/61/07 nadano Bibliotece Publicznej w Leżajsku imię Stanisława Wyspiańskiego.
Z uwagi na znaczące walory architektoniczne budynku, w którym mieści się biblioteka konieczne było niezwłoczne przeprowadzenie gruntownych prac remontowo – modernizacyjnych. Punktem wyjścia do rozpoczęcia remontu było opracowanie w latach 2009-2010 kompleksowej dokumentacji wraz z projektem architektoniczno-budowlanym. W sierpniu 2013 r. zakończono wszystkie prace związane z rewitalizacją budynku. Zakupiono nowe wyposażenie niezbędne do bieżącej działalności. Modernizacja budynku została zrealizowana w ramach projektu „Rewitalizacja i zagospodarowanie przestrzeni publicznej wokół zabytkowego rynku miejskiego w Leżajsku”, dofinansowanego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego – Oś VII Spójność wewnątrzregionalna Działanie 7.1 Rewitalizacja miast oraz Programu Promesa Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
W przypadku bibliotek publicznych o jakości zbiorów decyduje aktualność ich treści, co powoduje z jednej strony systematyczne uzupełnianie ich nowościami wydawniczymi, z drugiej konieczność selekcjonowania materiałów bibliotecznych. Zasady gromadzenia i uzupełniania zbiorów leżajskiej biblioteki wynikają z jej funkcji jako biblioteki publicznej. Zakup zbiorów bibliotecznych podporządkowuje się oczekiwaniom i potrzebom społeczności lokalnej a pozyskiwanie ich odbywa się poprzez: zakup, dary od czytelników oraz poprzez wpływy z tytułu realizowanych projektów. Najmłodsi chętnie sięgają po książki nowe, ładnie wydane i bogato ilustrowane. Starsze dzieci chętnie czytają fantastykę, książki z dziedziny przyrody i techniki. Dorośli, oprócz tradycyjnych „czytadeł”, sięgają po literaturę ambitniejszą. Dużym powodzeniem cieszy się współczesna literatura polska, podróżnicza, biograficzna a także książki opisujące kulturę i obyczaje różnych narodowości. Chcąc uczynić bibliotekę bardziej otwartą i dostępną dla czytelnika, podporządkowujemy zbiory i całą działalność czytelnikom. W bibliotece organizowane są wystawy, konkursy i promocje książek autorów z Leżajska i okolic oraz znanych twórców ogólnopolskich. W okresie ferii zimowych i letnich w bibliotece prowadzone są warsztaty literacko – plastyczno – językowe dla dzieci. Biblioteka jest też miejscem gdzie odbywają się uroczystości upamiętniające wydarzenia i rocznice patriotyczne z historii Leżajska i Polski. Na miłośników książek, którzy pragną podzielić się swoimi wrażeniami z przeczytanej lektury czeka Dyskusyjny Klub Książki. W bibliotece swoje miejsce znalazło również Powiatowe Koło Niewidomych.
Biblioteka Publiczna w Leżajsku poza główną siedzibą przy ul. Jarosławskiej prowadzi dwa oddziały. Filia Nr 1 usytuowana jest w budynku Miejskiego Centrum Kultury w pobliżu Zespołu Szkół Licealnych i Zespołu Szkół Technicznych, co wpływa korzystnie na jej działalność. Dużą rolę w udostępnianiu zbiorów dla specjalnych użytkowników odgrywa Filia Nr 2 zlokalizowana w Szpitalu Powiatowym p.w. Matki Bożej Pocieszenia w Leżajsku. Chorym, którzy sami nie mogą wypożyczać książek, bibliotekarka dostarcza je na oddziały.
Od 2017 r. biblioteka została w pełni zautomatyzowana. Zakupiono nowy sprzęt komputerowy, czytniki kodów kreskowych, drukarki oraz dodatkowe moduły niezbędne do wypożyczania elektronicznego księgozbioru. Woluminy zostały oklejone kodami kreskowymi, aby od 2018 r. w bibliotece głównej wraz z filiami mógł wystartować system elektroniczny. Od tej chwili tradycyjne wypożyczanie przeszło do historii, ustępując miejsca nowoczesnej obsłudze czytelników.
Budynek biblioteki w Leżajsku na przestrzeni lat
